Het bewijs voor positieve lijsten is er niet

Als je een helder, deskundig perspectief wilt op een van de meest controversiële onderwerpen in het huidige dierenhouden, is dit een interview dat je niet mag missen.

Dr. Martin Singheiser van de BNA legt uit waarom positieve lijsten in heel Europa en daarbuiten steeds weer falen. Hij laat zien hoe deze restrictieve verboden op het houden van huisdieren het bewijs negeren en daarmee dieren en de mensen die voor hen zorgen in gevaar brengen.

We onderzoeken wat er misging in landen die al met positieve lijsten hebben gewerkt, waarom handhavingsproblemen ze ineffectief maken, en hoe deze wetten natuurbehoud, welzijn en publieke veiligheid juist kunnen ondermijnen.

Dr. Singheiser beschrijft ook praktische, op bewijs gebaseerde alternatieven — van gerichte regulering tot betere educatie — die het welzijn écht verbeteren en risico’s aanpakken zonder verantwoordelijke houders te straffen.

De BNA zet zich in voor soortbehoud en verantwoord dierenbeheer op regionaal, nationaal en EU-niveau, met nadruk op habitatbescherming als hoogste prioriteit. De BNA biedt educatieve middelen voor verschillende doelgroepen (autoriteiten, dierenwinkels, dierenhouders en dierenartsen) en werkt nauw samen met dier- en plantenhouders binnen haar lidorganisaties om het voortbestaan van soorten te waarborgen.

SCRIPT

Mijn naam is Martin Singheiser. Ik ben bioloog van opleiding en sinds 2018 ben ik directeur van de BNA in Duitsland. Bij de BNA zetten wij ons in voor soortbehoud en dierenwelzijn onder menselijke zorg.

Het probleem met positieve lijsten

Een van de grootste problemen waar we in Europa mee te maken hebben rond dierenhouden is de positieve lijst. Een positieve lijst is een lijst van soorten die wél gehouden mogen worden — en alles wat er niet op staat, is verboden. Het kan het doel van sommige organisaties zijn om al het dierenhouden te verbieden. De positieve lijst is slechts het begin. Terwijl voorstanders van positieve lijsten beweren dat zo’n lijst een goede maatregel is om de verspreiding van invasieve uitheemse soorten en zoönosen te voorkomen, blijkt dat uiteindelijk niet zo te zijn.

Werken positieve lijsten?

Wij geloven niet dat positieve lijsten goed functioneren in de landen waar ze zijn ingevoerd. We zien geen positieve effecten, of ze zijn niet bekend bij ons, en er is ook geen bewijs vanuit die landen zelf dat ze een goede maatregel zijn om de genoemde problemen — zoals dierenwelzijn, soortbehoud, invasieve uitheemse soorten of zoönosen — daadwerkelijk te verbeteren.

Wat zegt de wetenschap?

Er zijn op dit moment voorbeelden waaruit blijkt dat positieve lijsten juridisch zijn mislukt. Bijvoorbeeld in Wallonië in België, of ze worden momenteel juridisch aangevochten in Nederland. Er is een uitspraak van het Europese Hof dat positieve lijsten eerlijk en gebaseerd op wetenschappelijke criteria moeten zijn. En voor veel aspecten is aan dat criterium nauwelijks te voldoen.

Laten we soortbehoud als voorbeeld nemen. Als een soort niet op een positieve lijst wordt geplaatst omdat deze in het wild wordt bedreigd, kan dat een reden zijn om opname te weigeren. Maar zelfs als een soort veelvuldig onder menselijke zorg wordt gekweekt, zien we het probleem dat soorten die al decennialang onder menselijke zorg worden gefokt in de toekomst alsnog verboden kunnen worden wanneer er een positieve lijst wordt ingevoerd.

En dat is niet bevorderlijk voor dierenwelzijn en soortbehoud.

Handhavingsproblemen met positieve lijsten

We zien momenteel dat de bevoegde autoriteiten in veel lidstaten onvoldoende personeel hebben — en onvoldoende deskundig personeel — om dierenwelzijnswetgeving te handhaven. Dit zien we op meerdere niveaus in Duitsland, maar ook in andere Europese lidstaten.

Voorbeelden uit België laten zien dat hoewel er positieve lijsten bestaan, deze nauwelijks worden gehandhaafd. Zo hebben we uit Vlaanderen vernomen dat bepaalde soorten die niet op de lijst staan nog steeds worden gehouden, terwijl de bevoegde autoriteiten dit weten. Maar er worden geen maatregelen genomen: er is geen inbeslagname van de dieren en er wordt niet geprobeerd om houders te verplichten deze dieren te registreren.

Positieve lijsten en zoönosen

Wij geloven niet dat een positieve lijst helpt bij het voorkomen van zoönosen. De meeste zoönosen worden namelijk verspreid door zoogdieren en vogels, zoals vogelgriep, Afrikaanse varkenspest en andere ziekten. Het zoönotische risico van reptielen is bijvoorbeeld erg laag en voornamelijk gerelateerd aan salmonella. Bovendien bestaat er op EU-niveau al een zeer goed wettelijk kader voor het omgaan met zoönosen. Er zou dus geen extra voordeel zijn van een positieve lijst op dit gebied.

Omgaan met gevaarlijke dieren

Men zou kunnen betogen dat een positieve lijst een goed instrument is voor het reguleren van gevaarlijke dieren. Aan de andere kant kun je voor gevaarlijke dieren ook een negatieve lijst invoeren, waarbij bepaalde dieren níet mogen worden gehouden tenzij je kunt aantonen dat je over de juiste expertise beschikt of bepaalde veiligheidsmaatregelen hebt getroffen. Je zou het wetgevend kader voor gevaarlijke dieren dus kunnen omdraaien: van een positieve naar een negatieve lijst, met specifieke uitzonderingen.

Positieve lijsten remmen de wetenschap

Wij geloven dat positieve lijsten de wetenschap beperken, omdat we door het houden van niet-gedomesticeerde en zeldzamere soorten veel leren over hun behoeften. Als er een positieve lijst zou komen, zou al die kennis verloren gaan. De bijdrage van particuliere houders van niet-gedomesticeerde dieren aan vakliteratuur, tijdschriften en boeken is enorm. Ook die kennis zou verdwijnen. Bovendien komen veel mensen die in dierentuinen werken voort uit particuliere dierenhouderij en fokkerij. Als dit wordt beperkt door een positieve lijst, vrezen we dat ook de wetenschap hieronder zal lijden.

Positieve lijsten schaden het soortbehoud

Positieve lijsten kunnen ook een negatieve invloed hebben op soortbehoud. Sommige voorstanders beweren dat officiële programma’s zoals bij de EAZA-dierentuingemeenschap niet worden geraakt. Maar er bestaan ook veel programma’s tussen dierentuinen en particuliere houders — zoals Citizen Conservation in Duitsland — of zelfs uitsluitend onder particuliere kwekers, die bijdragen aan soortbehoud. Een positieve lijst kan dit ernstig belemmeren, omdat deze soorten onder menselijke zorg als een soort ark functioneren. Daarom denken wij dat een positieve lijst niet bevorderlijk is voor soortbehoud.

Positieve lijsten en welzijn

Of er een daadwerkelijk welzijnsprobleem is met exotische dieren, is niet eenvoudig te bepalen. We kunnen dit niet voor de hele Europese Unie zeggen, maar we hebben bijvoorbeeld in Duitsland de Exopet-studie, die het welzijn van niet-gedomesticeerde dieren onderzocht. Uit dit onderzoek bleek dat in alle groepen de top 10 soorten de ernstigste welzijnsproblemen hadden, terwijl de soorten die doorgaans als exotischer en moeilijker te houden worden beschouwd juist de minste problemen vertoonden. Dat komt doordat de houders van deze soorten vaak goed opgeleid zijn, goed geïnformeerd zijn en echte experts zijn in de behoeften van hun dieren. Daardoor worden welzijnsproblemen juist verminderd.

Herplaatsingsprobleem door positieve lijsten

Het invoeren van een positieve lijst kan ook een herplaatsingscrisis veroorzaken, omdat nog onduidelijk is wat er moet gebeuren met alle diersoorten die niet op de lijst staan. Dit is nog steeds niet duidelijk. Het kan een herplaatsingscrisis veroorzaken voor veel soorten, waaronder soorten die zeer oud kunnen worden, zoals schildpadden en landschildpadden. Opvangcentra en herplaatsingscentra zitten nu al vol, en een positieve lijst kan de situatie nog verder verergeren.

Meer wetten of betere handhaving?

Wij zijn van mening dat het probleem niet een gebrek aan wetgeving is, maar een gebrek aan handhaving. Om de bestaande wetgeving te verbeteren, is betere handhaving nodig — en dan is er geen noodzaak voor een positieve lijst. Het helpt niet: als iets illegaal is, maakt een positieve lijst het niet méér illegaal.

Overdreven regelgeving

Wij denken dat positieve lijsten momenteel niet nodig zijn om dierenwelzijn of andere kwesties te verbeteren, omdat we al bestaande wetten hebben. Het probleem is geen gebrek aan wetgeving, maar een gebrek aan handhaving. Een van de verdragen van de Europese Unie stelt dat de minst ingrijpende maatregel moet worden gebruikt. En een positieve lijst is níet de minst ingrijpende maatregel. Als er andere maatregelen bestaan of kunnen worden ingevoerd, moeten die eerst goed worden gehandhaafd. En als daarmee de problemen kunnen worden opgelost, is een positieve lijst niet nodig.

Positieve lijsten werken niet (maar dit werkt wél)

De BNA stelt andere maatregelen voor dan een positieve lijst om de verschillende onderwerpen aan te pakken die met een positieve lijst zouden moeten worden opgelost.

Voor dierenwelzijn pleiten we voor betere kennis bij houders en toekomstige houders. Zij moeten goed worden opgeleid in de behoeften van de dieren die zij willen aanschaffen, en nadenken over of zij die behoeften gedurende het hele leven van het dier kunnen garanderen. Daarom zijn voorlichtingscampagnes op basisniveau over de behoeften van dieren volgens ons veel effectiever dan het verbieden van bepaalde soorten.

Voor vraagstukken rond soortbehoud pleiten we voor veel betere data-analyse. Veel beschermde soorten worden onder menselijke zorg gekweekt door zeer ervaren particuliere houders. Als we deze gegevens zouden verzamelen, zouden we het grootste stamboek ter wereld hebben — dat tevens de bijdrage van ervaren particuliere kwekers aan soortbehoud zichtbaar maakt.

Voor invasieve uitheemse soorten stellen we voor om houders te informeren over hoe zij onbedoelde ontsnappingen kunnen voorkomen, volledig in lijn met de EU-verordening over invasieve uitheemse soorten.

Voor het aanpakken van zoönosen bestaan er al veel regels, maar we moeten houders ook informeren over hygiëne- en sanitaire maatregelen. We moeten hen trainen om mogelijke ziekten bij hun dieren te herkennen en hen adviseren om contact op te nemen met een dierenarts, zodat problemen professioneel kunnen worden aangepakt.

Wat betreft gevaarlijke dieren stellen we niet voor om deze te verbieden, maar pleiten we voor een negatieve lijst, waarbij zulke dieren mogen worden gehouden door mensen die aan bepaalde voorwaarden voldoen.

Geen bewijs dat positieve lijsten werken

Momenteel ontbreekt informatie die aantoont dat een positieve lijst nuttig is — maar ook informatie om een positieve lijst überhaupt op te bouwen ontbreekt. Zolang er geen data zijn, blijft een deel van de argumenten speculatief. Op dit moment ontbreekt een solide wetenschappelijke databasis waarop de beslissing voor een positieve lijst kan worden gebaseerd. Uiteindelijk lijkt het voor voorstanders van een positieve lijst mogelijk vooral een middel te zijn om al het dierenhouden te reguleren. Daarom steunen wij in dit geval geen positieve lijst.

Wij waarderen uw feedback.

Heeft u suggesties om onze vertaling te verbeteren? We zouden graag van je horen! Neem contact met ons op