De zeldzaamste
schildpad ter wereld
Het verhaal van de Angonoka‑schildpad leest als een thriller. Terwijl het aantal Angonoka‑schildpadden in het wild afnam, veranderde een hartverwarmend natuurbeschermingsverhaal in een verhaal van misdaad, corruptie, diefstal, smokkel en dodelijk geweld. We spreken met natuurbeschermer en ecoloog Owen Griffiths over zijn werk om deze iconische soort te redden.
Volgens Owen Griffiths, Managing Director bij Bioculture Group op Mauritius, is de Angonoka‑schildpad “niet de opvallendste schildpad op de planeet”. En hij heeft gelijk. In vergelijking met zijn soortgenoot, de stralenschildpad, oogt de Angonoka‑schildpad tamelijk saai. Maar deze schildpad wordt niet gezocht vanwege zijn uiterlijk.
Om de achteruitgang van de populatie te stoppen, is een groep ecologen en natuurbeschermers onlangs begonnen aan een missie om elke overgebleven Angonoka‑schildpad in het wild te vangen, om ze veilig te stellen tegen stroperij en smokkel. Drie maanden later hadden ze in totaal acht dieren verzameld, die allemaal bestemd waren voor een kweekprogramma in gevangenschap in een ultieme poging deze schildpad van uitsterven te redden. “Een recente presentatie van de Durrell Wildlife Conservation Trust schat dat er vandaag de dag nog slechts ongeveer 100 Angonoka‑schildpadden in het wild leven,” waarschuwt Owen. “Het is een race tegen de klok.”
Voor het eerst beschreven in 1885 door de Franse herpetoloog Leon Valliant, werd de Angonoka‑schildpad oorspronkelijk Testudo yniphora genoemd, naar het ploegvormige deel van het schild onder de nek. Endemisch voor Madagaskar, is het de grootste nog levende schildpad op dit reuze-eiland sinds de Aldabra‑schildpad daar uitgestorven is. Mannelijke Angonoka‑schildpadden kunnen meer dan 20 kg wegen, hoewel 10–15 kg een gebruikelijker gewicht is voor een volwassen mannetje, maar desalniettemin aanzienlijk groter dan hun vrouwelijke soortgenoten. Grote mannetjes hebben de neiging kleinere rivalen te overtreffen bij de voortplanting en kunnen bovendien gemakkelijker de vrouwtjes beklimmen.
Angonoka‑schildpadden staan op de lijst van ‘kritiek bedreigd’ door de International Union for the Conservation of Nature – slechts één categorie verwijderd van uitsterven in het wild.
Een recente presentatie van de Durrell Wildlife Conservation Trust schat dat er vandaag de dag nog slechts ongeveer 100 Angonoka‑schildpadden in het wild leven. Het is een race tegen de klok.
Owen Griffiths
Soortenprofiel
Het verval van de Angonoka‑schildpad
Het aantal Angonoka‑schildpadden in het wild nam al vanaf het einde van de jaren 1980 snel af. In tegenstelling tot de meeste andere bedreigde soorten is de belangrijkste oorzaak van de achteruitgang van de Angonoka‑schildpad niet de vernietiging van hun leefgebied. Hoewel mijnbouw, bouwactiviteiten en ontbossing van hardhout steeds meer een rol beginnen te spelen in de strijd van de Angonoka‑schildpad tegen uitsterven, is de oorzaak van hun achteruitgang historisch gezien de handel in bushvlees en, meer recent, stroperij om te voldoen aan de vraag van de huisdierensector naar ’s werelds zeldzaamste schildpad.
Tegen 1975 was de Angonoka‑schildpad zowel nationaal als internationaal beschermd en kreeg zij de CITES Appendix I-status, waarmee de handel in de soort in wezen werd verboden. “Je gaat de gevangenis in als je illegaal een Angonoka‑schildpad bezit,” legt Owen uit.
Deze zeldzaamheid en beruchtheid zorgden er alleen maar voor dat er vraag ontstond onder dierenverzamelaars, met name in de nieuwvermogende landen van Oost-Azië, waar werd geschat dat er jaarlijks tot 50 gesmokkelde Angonoka‑schildpadden illegaal werden verkocht. Illegaal uitgevoerde Angonoka‑schildpadden zijn ook bij verzamelaars in Europa terechtgekomen.
Zoals met alles het geval is, zijn vraag en aanbod de drijvende krachten achter deze illegale handel. Naarmate een soort zeldzamer wordt, groeit vaak de vraag naar deze dieren, en de exemplaren die nog in het wild leven, worden waardevoller. Een Angonoka‑schildpad die uit het wild wordt gehaald, kan een gemiddelde Malagasy werknemer $1.000 opleveren – meer dan de meeste in een jaar kunnen verdienen. Voor arbeiders die moeite hebben genoeg geld te verdienen om hun families te voeden, is de verleiding om de wet te overtreden onweerstaanbaar. Dit geldt ook voor de transportknooppunten waardoor de Angonoka‑schildpadden worden gesmokkeld, zowel in Madagaskar als in de rijkere landen waar de dieren naartoe worden gebracht.
“Je kunt de lokale bevolking eigenlijk niet de schuld geven,” legt Owen uit. “De katalysator voor stroperij en smokkel van Angonoka‑schildpadden is de vraag uit rijkere landen. Totdat het vraag- en aanbodprobleem in balans is, zullen we een probleem hebben met illegale handel.”
Casestudy smokkel
De meeste schildpadden die in beslag worden genomen voordat ze het land worden uitgevoerd, worden in relatief kleine aantallen aangetroffen – meestal een handvol volwassen schildpadden of, minder vaak, een paar dozijn jonge dieren die dicht op elkaar in een koffer zijn gepakt. Bij een recente inbeslagname van stralenschildpadden werden echter meer dan 17.000 dieren gevonden op een terrein dat eigendom was van een voormalige minister van de toenmalige Malagassische regering. De betrokken minister toonde aan dat het terrein aan iemand anders was verhuurd en dat hij geen kennis had van de dieren. De veroordeelde daders kregen recent een gevangenisstraf van zes jaar en een aanzienlijke geldboete.
Het redden van de Angonoka‑schildpad
Volgens het boek Twilight of the Angonoka (2017) van Miguel Pedrono en Alison Clausen zijn er wereldwijd slechts een handvol projecten die werken aan de voortplanting van Angonoka‑schildpadden – in totaal 75 dieren, verdeeld over 13 collecties. Het Turtle Conservancy-project beheert het studbook voor deze soort namens de American Zoo Association en werkt al bijna tien jaar met hen samen, hoewel hun team al sinds het einde van de jaren 1960 banden heeft met Angonoka‑schildpadden. Het Nogeyama Zoo in Yokohama, Japan, bracht in 2016 met succes drie Angonoka‑schildpadden groot, en was daarmee de enige instelling buiten Madagaskar die deze soort kweekte – tot voor kort.
Maar het lichtpunt in de poging om de Angonoka‑schildpad te redden is The Durrell Wildlife Conservation Trust, gevestigd in Jersey Zoo, dat op veel vlakken uiterst belangrijk en succesvol is geweest. Gerald Durrells bezoek aan Madagaskar in 1990 maakte hem zo bezorgd over het lot van de Angonoka‑schildpad dat hij een kweekcentrum oprichtte met steun van de Malagassische regering. Het project was een groot succes en leverde in slechts een paar jaar honderden jongen op, waarvan de meeste onder nauwlettend wetenschappelijk toezicht in het wild werden vrijgelaten. Helaas is het project ook geteisterd door tegenslag, criminele activiteiten en tragedies.
Totdat het vraag- en aanbodprobleem in balans is, zullen we een probleem blijven houden met illegale handel.
Owen Griffiths
Angonoka‑schildpadden in gevangenschap
Kweekgroepen van Angonoka‑schildpadden bestaan vrijwel zeker in Oost-Aziatische landen, waar in de afgelopen decennia honderden dieren illegaal zijn geïmporteerd. Er zijn ook een paar Angonoka‑schildpadden in het bezit van particulieren die legaal uit Madagaskar zijn uitgevoerd voordat de handelsbeperkingen werden ingevoerd, hoewel wordt aangenomen dat dit individuele dieren zijn en geen onderdeel vormen van een kweekprogramma in gevangenschap.
Het grote Angonoka‑schildpadgeschil
In mei 1986 kreeg het kweekcentrum voor Angonoka‑schildpadden van de Durrell Wildlife Conservation Trust een zware klap toen dieven het zwaar beveiligde complex binnendrongen en vier volwassen kweekmannetjes werden gestolen. De daders zijn nooit gepakt.
Stroperij en smokkel hadden ook invloed op het succes van het project, aangezien jonge Angonoka‑schildpadden die vanuit het centrum in het wild werden vrijgelaten, de daaropvolgende jaren in de huisdierenhandel opdoken. Veel dieren bevatten nog steeds de subcutane ID-chips van het Durrell Institute. In 1999 doken 33 in Durrell geboren Angonoka‑schildpadden op in Nederland. De dieren werden in beslag genomen en naar de Bronx Zoo in New York gestuurd onder de hoede van de gerenommeerde herpetoloog John Bailer, terwijl werd beslist over hun lot. De Malagassische regering besloot terecht dat, omdat de dieren waarschijnlijk met andere schildpadsoorten samen waren gehouden terwijl ze in gevangenschap waren, de Angonoka‑schildpadden niet opnieuw in het wild konden worden uitgezet, omdat het risico op overdracht van ziekteverwekkers naar de wilde populatie te groot was.
De schildpadden bleven echter officieel eigendom van Madagaskar, en uiteindelijk werd, na veel geschil, besloten dat de dieren teruggestuurd moesten worden naar Madagaskar. Het Durrell Institute wilde de dieren niet, uit angst voor dezelfde risico’s op ziekteoverdracht die hun vrijlating in het wild verhinderden. De Angonoka‑schildpadden werden uiteindelijk naar Madagaskar gevlogen en zouden onder de hoede komen van Olaf Pronk, een bekende dierenhandelaar gevestigd in de Malagassische hoofdstad Antananarivo. Hoewel de schildpadden altijd eigendom zouden blijven van de Malagassische regering, zou Pronk voor hen zorgen in zijn faciliteit.
Bailer was woedend dat de schildpadden onder de hoede van een dierenhandelaar zouden komen. Dus voordat ze voor transport werden verpakt, bewerkte Bailer de schilden van de schildpadden met een graveergereedschap en graveerde ‘MEF’ (voor Ministry of Eaux et Forêts) op elk schild, waardoor de dieren ogenschijnlijk onverkoopbaar werden. De schildpadden werden teruggestuurd naar Madagaskar, alleen om later opnieuw in dit verhaal op te duiken.
Pronk’s Angonoka‑schildpadden
Olaf Pronk hield zijn belofte en zorgde voor de Angonoka‑schildpadden tot zijn overlijden in 2017. Hoewel veel schildpadden tijdens hun verblijf in Pronks faciliteit zijn overleden, werd na zijn dood van elk exemplaar vastgesteld waar het zich bevond. Het is onwaarschijnlijk dat Olaf erin slaagde deze dieren te kweken, gezien hun kleine aantal, en voor zover bekend zijn er geen verkocht in de handel.
Een dodelijke
vergissing
Ondertussen waren de beveiliging en de angst voor diefstal rond het kweekcentrum voor Angonoka‑schildpadden van Durrell een groot aandachtspunt geworden, waarbij iedereen die bij het project betrokken was, voortdurend op scherp stond. Eind 1996 merkte Don Reid, een senior herpetoloog van het Durrell Institute-project, een auto op die over de wegen in het nationale park nabij het kweekcentrum reed – een zeer ongebruikelijke en verdachte activiteit in Madagaskar, waar maar weinig mensen na donker naar buiten gaan.
Na het inschakelen van de Malagassische gewapende politie onderschepte het team de auto en trof een groep Duitse herpetologen aan op een recreatieve veldexcursie. Vanaf dit punt is het moeilijk de details te verifiëren, maar het verhaal zoals wij het begrijpen is dat een van de herpetologen een foto nam van de confrontatie. De flits van de camera schrok een van de jonge politieagenten zo erg dat hij het vuur opende, waarbij twee van de Duitsers omkwamen.
Volgens alle berichten was het een tragisch en dodelijk misverstand, veroorzaakt door paranoia, paniek, herp-toeristen en een onervaren politieagent.
Het Rodrigues-eilandproject
Het kweekproject voor Angonoka‑schildpadden van het François Leguat Giant Tortoise and Cave Reserve op het kleine eiland Rodrigues maakt deel uit van een veel groter natuurbeschermingsinitiatief dat wordt uitgevoerd door Owen Griffiths in samenwerking met de Malagassische regering.
Owen’s werk op het gebied van natuurbescherming in Madagaskar gaat meer dan 20 jaar terug en heeft geleid tot verschillende projecten die de bedreigde flora, fauna en habitats van het eiland beschermen en behouden. In de afgelopen twee decennia heeft Owen een aanzienlijk bedrag geïnvesteerd in de ontwikkeling van natuurbeschermingsinitiatieven in Madagaskar, Mauritius en Rodrigues-eiland.
Naast het planten van ongeveer 200.000 inheemse bomen op 40 hectare in Mauritius en 300.000 bomen op 20 hectare op Rodrigues-eiland, heeft Owen ook verschillende bosherstelprojecten in Mauritius ontwikkeld, waarbij eerder verwoeste habitats werden hersteld door exotische invasieve plantensoorten te verwijderen en te herplanten met inheemse soorten. Hij is ook intensief betrokken bij het behoud van habitats in Madagaskar.
Een kenmerk van het Rodrigues-project richtte zich op de herintroductie van Aldabra- en stralenschildpadden, en met een team van biologen, verzorgers en ander personeel aan boord om te helpen, hebben beide schildpadsoorten zich voortreffelijk voortgeplant. Hoewel stralenschildpadden en Aldabra-schildpadden niet inheems zijn op Rodrigues, vervangen zij vergelijkbare soorten die in de jaren 1780 door mensen zijn uitgeroeid. ‘We kunnen uitgestorven soorten niet opnieuw introduceren, maar we kunnen wel vergelijkbare analoge soorten introduceren om die ecologische leegte te vullen en een biologische balans te herstellen,’ zegt Owen.
Maar hoe past de Angonoka‑schildpad in dit complexe en politiek gevoelige project?
Owen vervolgt het verhaal: ‘We lieten de stralenschildpadden en Aldabras grotendeels hun eigen gang gaan, en het succes van het project is bijna volledig te danken aan de natuurlijke omstandigheden waarin ze verkeren. Toen het zo goed ging met de Aldabras en stralenschildpadden, begonnen we te denken dat dit misschien een kans was om hetzelfde te doen voor de Angonoka‑schildpadden. En in 2015 kregen we de kans om dit te realiseren.’
Deze dieren werden in beslag genomen bij een smokkelaar op weg naar Oost-Azië
Fotocredit: Jim Pether
Kweek van Angonoka‑schildpadden
We hebben de meeste Angonoka‑schildpadden van de faciliteit op Rodrigues-eiland in dit verhaal eerder ontmoet. Herinner je je de gesmokkelde schildpadden die hun schilden gegraveerd kregen in de Bronx Zoo nadat ze in Nederland in beslag waren genomen? Deze dieren werden uiteindelijk naar Madagaskar teruggebracht en onder de hoede geplaatst van dierenhandelaar Olaf Pronk. Sinds 1996 waren alle Angonoka‑schildpadden van de 33 teruggebrachte dieren overleden, behalve 12. In 2015 werden de overgebleven dieren naar Rodrigues overgebracht om de basis te vormen van Owens kweekproject.
Ondanks hun leeftijd waren er geen volwassen mannetjes in de groep, dus werd een groot mannetje vriendelijk gedoneerd door het Durrell Institute vanuit hun kweekgroep. Nog eens drie jonge Angonoka‑schildpadden werden naar Rodrigues gestuurd na een inbeslagname in Mauritius van gesmokkelde dieren die op weg waren naar Oost-Azië, waardoor een groep van 16 Angonoka‑schildpadden ontstond.
‘De dieren en het land waarop de faciliteit is gebouwd, zijn beide eigendom van de regering van Rodrigues-eiland en wij zijn simpelweg beheerders,’ legt Owen uit. ‘Het korte-termijndoel is om een aanzienlijke populatie in gevangenschap op te bouwen met de hoop uiteindelijk dieren terug te kunnen zetten in het wild – als dat inderdaad mogelijk is. Er zijn momenteel meerdere projecten in ontwikkeling die het resterende wilde habitat waar schildpadden zouden kunnen worden vrijgelaten, in gevaar kunnen brengen.’
Jonge Angonoka‑schildpadden geboren in het kweekproject op Rodrigues-eiland
Fotocredit: Jim Pether
Jonge schildpadden
Het eerste jaar van het project op Rodrigues-eiland in 2017 was niet succesvol en de pas geïntroduceerde kudde Angonoka‑schildpadden produceerde alleen onvruchtbare eieren, waarschijnlijk door de verstoring van het verplaatsen van de dieren van de ene locatie naar de andere. Het broedseizoen van 2018–2019 was echter succesvoller: er werden meer dan 80 eieren gelegd. Elk nest werd 24/7 gemonitord totdat 8 jongen uitkwamen en werden verzameld.
De natuurlijke omstandigheden die de schildpadden op Rodrigues genieten, gelden zelfs voor het broeden van de eieren. In tegenstelling tot de kweekprojecten van Angonoka‑schildpadden in Madagaskar en Japan worden de eieren niet opgegraven of kunstmatig uitgebroed. De eieren worden gelegd waar het vrouwtje besluit dat het een geschikte plek is, en daar worden ze natuurlijk uitgebroed.
De kweek van Angonoka‑schildpadden en de herintroductieprojecten op Rodrigues zijn een succesverhaal, niet alleen voor de schildpadden, maar voor het hele ecosysteem van dit kleine eiland. Het initiatief wordt gefinancierd door toerisme, waarbij een select aantal bezoekers onder begeleiding van een gids de unieke fauna en flora van het reservaat van dichtbij kan zien. Het eiland ontvangt jaarlijks ongeveer 25.000 bezoekers, allemaal benieuwd om het unieke en fascinerende ecosysteem te ervaren. Het is een mooi voorbeeld van hoe een goed geleid project op verschillende manieren voordelen kan opleveren.
Een volwassen vrouwtje Angonoka‑schildpad met haar jong
Fotocredit: Jim Pether
Uitdagingen
Hoewel het verhaal van de Angonoka‑schildpad tot nu toe als een succes klinkt, staat de soort nog steeds voor enorme uitdagingen. Veel organisaties en individuen zijn fel tegen het idee dat Angonoka‑schildpadden beschikbaar worden gesteld voor de huisdierenhandel, ondanks het schijnbaar sterke argument daarvoor. Onderzoek toont echter aan dat een dergelijk initiatief, in plaats van de vraag vanuit de huisdierenhandel aan te wakkeren en daarmee meer smokkel te veroorzaken, juist de vraag kan vervullen met in gevangenschap gekweekte dieren. Dit zou smokkelen financieel onrendabel maken, omdat het alleen loont als smokkeldieren goedkoper zijn dan de in gevangenschap gekweekte exemplaren.
De volgende uitdaging voor de Angonoka‑schildpad is dezelfde als voor veel andere bedreigde dieren: habitatverlies. ‘Als er één ding is dat het project op Rodrigues‑eiland ons heeft geleerd over Angonoka‑schildpadden, is het dat ze helemaal niet moeilijk te kweken zijn,’ benadrukt Owen. ‘Onze uitdagingen – en die van de Angonoka‑schildpad – zijn volledig politiek van aard.’ Met industriële belangen en de moeilijke economische situatie in Madagaskar die druk leggen op de resterende leefgebieden, lijkt het terugzetten van schildpadden in het wild een monumentale opgave. Op dit moment zal de Angonoka‑schildpad waarschijnlijk hetzelfde lot ondergaan als de gouden leeuwtamarin – een soort die het goed doet en zich prolifiek voortplant in gevangenschap, maar in het wild vrijwel is uitgestorven door habitatvernietiging.
Hopelijk kan het succes van het project op Rodrigues‑eiland een niche creëren waarin de Angonoka‑schildpad kan overleven, maar alleen de tijd zal dat leren.
In de tussentijd doet Owen en zijn team er alles aan om ervoor te zorgen dat de Angonoka‑schildpad stevig verankerd blijft in gevangenschap. Dat is van cruciaal belang, want op dit moment lijkt deze soort geen veilige plek in het wild te hebben om zich thuis te voelen.
Beveiliging
Het kweekcentrum is zwaar bewaakt en goed beveiligd. In 1997 werd op een van de andere projectlocaties op Mauritius meer dan 100 jonge Aldabra‑schildpadden gestolen, dus Owen neemt geen enkel risico. Bewakers patrouilleren dag en nacht over het terrein en onderhouden een directe relatie met de gewapende politie in de regio.
Owen en zijn team
Een belangrijk onderdeel van het initiatief is het werven en opleiden van lokale mensen, die gestimuleerd worden om de bossen en hun kostbare bewoners te beschermen.
Het project heeft 15 medewerkers in dienst, variërend van bewakers en verzorgers tot gidsen en personeel dat zorgt voor de toeristen die de locatie bezoeken.
Meer informatie
Het boek Twilight of the Angonoka van Miguel Pedrono en Alison Clausen is de belangrijkste bron voor wie alles wil weten over deze iconische soort.
Om meer artikelen zoals dit te lezen
Word vandaag nog lid van RRK
en ontvang ons gratis digitale magazine.